Dlaczego uchodźcy z Ukrainy wracają do domu?
Z naszych badań nad uchodźcami z Ukrainy w Polsce wynika, że około 50% z nich zamierza wrócić już bądź w najbliższym czasie. Dzięki jakościowej analizie zgromadzonych odpowiedzi można dokładniej rozpoznać główne powody decyzji o powrocie do domu. Analizy zostały wykonane przez Piotra Długosza.
Najogólniej można stwierdzić, iż kilka czynników składa się na ostateczną decyzję o wyjeździe z Polski. Raczej z tym krokiem należało się liczyć, gdyż uchodźcy chcieli uciec przed bombami i rosyjskim okupantem chroniąc się w bezpiecznym miejscu. Oto odpowiedź ilustrująca to stanowisko: „bo Ukraina to moja ojczyzna, mam tam dom, własny biznes, rodzinę i przyjaciół. Jestem patriotą swojego kraju, wyjechałam tylko z powodu wojny, aby moje pięcioletnie dziecko było bezpieczne”.
Sytuacja uchodźców przebywających na emigracji nie jest łatwa. Niektórzy mierzą się z dylematem: wracać czy zostać: „codziennie myślę o powrocie na Ukrainę. Tam jest mój dom, moja ziemia, moi ludzie, moja rodzina, mój język, moja kultura. Polacy są bardzo przyjaźni, ale nadal jesteśmy tu obcy”. Z cytowanej powyżej odpowiedzi wynika, iż mimo wszechstronnej pomocy otrzymywanej ze strony społeczeństwa, samorządu, rządu polskiego obywatele Ukrainy czują się u nas obco.
Głównym motywem powrotu na Ukrainę jest tęsknota za swoim krajem, domem, rodziną, przyjaciółmi. Sentyment jest by tak rzecz leitmotivem powrotu na Ukrainę. Poniższy cytat jest dobrą ilustracją tego stanowiska: „jestem wdzięczna za pomoc Polski, ludzie tutaj są bardzo mili i szczerzy, ale ja chcę wracać do domu, bo tam jest moja rodzina. Kocham swój kraj i tęsknię za ulicami, na których mieszkałam. Chcę być użyteczna dla mojego kraju i brać udział w jego odbudowie. Dziękuję Ci”. Kolejny respondent podkreśla, iż: ,,miłość do domu jest silniejsza niż strach przed wojną”.
Tęsknota przejawia się w kilku formach. Zazwyczaj sentyment wyrażany jest w stosunku do męża, rodziców, przyjaciół, swojej małej i dużej ojczyzny. A tak mówią o tym sentymencie sami respondenci: „tam jest mój dom”, „tam pozostał mój dom, rodzice, przyjaciele, praca, status”.
Jedni mocniej akcentują konieczność powrotu do domu, inni zwracają uwagę na najbliższe osoby pozostawione na Ukrainie. Oto ilustracja tej postawy: „bo tam jest praca i mieszkanie. Tam też został mój mąż”, „tam jest moja rodzina, moje życie”, „ tam jest mój mąż, moja rodzina i mój Charków”, „ bo zostawiłam nasz dom, rodzinę, majątek”.
Poza wątkiem małej ojczyzny czyli miejsca zamieszkania pojawia się też kwestia ojczyzny ideologicznej: ,,Ukraina to mój dom, trzeba ją po wojnie odbudować”, „bo tam jest moja ojczyzna”.
Część respondentów swój powrót na Ukrainę motywuje chęcią kontynuowania kariery, powrotu do swojego statusu: „tam rodzina i moja praca”, „tam pozostał mój dom, rodzice, przyjaciele, praca, status”, „ Bo bardzo tęsknię za rodziną i przyjaciółmi. Bo cały sprzęt do pracy pozostał w domu”.
Jeden z ankietowanych chce kontynuować przerwaną karierę: „ponieważ tam są moi krewni, bliscy przyjaciele. Również w tym roku otrzymuję dyplom i planuję odbyć staż”. Inna respondentka zwraca uwagę na pozostawiony majątek: ,,tam są rodzice, mąż, samochód, własny dom, w którym poważny remont został ukończony. Czyli mamy wszystko, co zdobyliśmy przez lata ciężkiej pracy”. Kolejny badany zwrócił uwagę na niechęć do podejmowania pracy poniżej kwalifikacji: ,,ponieważ tam jest mój dom, w domu mogę pracować w swojej specjalności, a nie w najtrudniejszych nisko płatnych zawodach”.
Biorąc pod uwagę kulturowe aspekty powrotu do ojczyzny ukraińskich uchodźców warto jeszcze dodać, że w odpowiedziach pojawił się wątek obcości, innego. Respondenci mają odczucie, że nie pasują do tej polskiej rzeczywistości. Oto co mówią: „bo tam jest mój dom. Bo bardzo za nim tęsknię. Bo Polska jest domem dla Polaków i nie mam prawa odwiedzać i zostać tu na zawsze”. Inna wypowiedź: „w Polsce wszystko jest obce, chcę pojechać do mojego ojczystego kraju”. Czy też ktoś inny mówi: ,, nigdy nie chciałam mieszkać za granicą na stałe”.
Poza motywem kulturowym pojawia się czynnik ekonomiczny. Respondenci zwracają uwagę na trudności związane z utrzymaniem się w Polsce oraz pojawiające się problemy ze znalezieniem pracy. Jeden z badanych w jednym słowie zawarł ten problem stwierdzając: „drogo”. Starsi Ukraińcy tak uzasadnili chęć powrotu: ,,tam nasz dom. A mój mąż i ja jesteśmy ukraińskimi emerytami. W Polsce nie będziemy mogli żyć z naszych emerytur”.
Inne wypowiedzi ilustrujące ten problem: „nie ma pracy, brakuje pieniędzy, a najbardziej dla bliskich”, „ pobyt jest bardzo trudny, brak pieniędzy”, „Wynajęcie domu bez znajomości języka jest bardzo drogie”.
Jeszcze inne osoby zwracały uwagę, że na podstawie porównań warunków życia w Polsce i na Ukrainie wychodzi, że na Ukrainie jest lepiej: „tam jest mi wygodniej”, „zarabiam tam więcej”.
Kolejny głos ilustruje problem braku pracy i problem z jej znalezieniem: „Nie można znaleźć pracy”. Szczególnie na problemy z podjęciem pracy zwracają uwagę kobiety z dziećmi. Oto wypowiedzi ilustrujące to stanowisko: ,,Bardzo trudno jest z pracą, zwłaszcza gdy dziecko cały czas przynosi coś z przedszkola (choroba)”. Inna respondentka wymienia całe spektrum problemów uniemożliwiających pozostanie w Polsce: pieniądze na noclegi się kończą, punkty pomocy są zamykane (chociaż prawie nic tam nie dostaliśmy, za mało). Nie mogę znaleźć pracy, bo mam dziecko, a on chodzi do przedszkola, grafik pracy nie jest dogodny dla mnie. Nie znam jeszcze języków, próbuję się uczyć. Praca z dziećmi jest tu nie do pogodzenia”.
Kobiety z dziećmi mają utrudnioną adaptację i poza problemem pogodzenia pracy z opieką nad dziećmi pojawia się dodatkowy kłopot z wynajęciem mieszkania: „bo Polacy nie chcą wynajmować mieszkania matkom z dziećmi z Ukrainy!”, „nie mogę znaleźć pracy i mieszkania mając dzieci”, „nie mogę znaleźć mieszkania”.
W innych wypowiedziach również widzimy zwrócenie uwagi badanych na ten problem: „nie ma możliwości dalszego wynajmu mieszkania. Właściciel wynajmuje tylko na 2 miesiące, bo pieniądze dostaje od nas i od państwa”. Inna odpowiedź: ,,ponieważ nie da się żyć wiecznie w cudzej rodzinie, a pracy w Polsce nie ma dla nas, nawet jeśli ją znajdziemy, nie będzie możliwości zapłaty za własne mieszkanie”.
Pojawia się też wśród uzyskanych wypowiedzi motyw związany z imperatywem odbudowy kraju z wojennych zniszczeń. Można poniższe wypowiedzi potraktować jako przejaw patriotyzmu. Ci respondenci wracają do domu gdyż: „chcę wrócić do domu na Ukrainę i wziąć udział w odbudowie mojego rodzinnego miasta”, ,,Ukraina to mój dom, trzeba ją po wojnie odbudować”, „odbudować kraj”. Wiedzą, że ich miejsce jest w ojczyźnie, której należy pomóc w odbudowie: „bo tam jest mój dom, moja rodzina. Bo po wojnie będzie pomoc w odbudowie kraju”.
Jeszcze inni badani piszą nawiązując do starego przysłowia mówiącego, że wszędzie jest dobrze, ale w domu najlepiej: „w gościach dobrze, ale w swoim domu lepiej”. Pojawia się też w odpowiedziach wątek psychologiczny: „tam jest mój dom, moje rzeczy, moje zwykłe życie, psychicznie nie jestem gotowa, by zaczynać wszystko od nowa”. Kolejna ilustracja: „na Ukrainie czuję się szczęśliwa i na swoim miejscu”. Wśród badanych pojawiły się też odpowiedzi, że ktoś chce wrócić aby brać udział w pomocy dzieciom poszkodowanym przez wojnę: ,,planuję pomóc dzieciom, które straciły rodziców”. Znalazł się też głos uzasadniający i usprawiedliwiający chęć pozostania w Polsce: „kocham Ukrainę, chcę wrócić do domu, ale nie jestem gotowa narażać życia i stanu psychicznego moich dzieci”. Część respondentów chcących zostać może się kierować troską o najmłodszych. Warto dodać, że uchodźcy ukraińscy mają świadomość, iż ich powrót na Ukrainę jest oczekiwany zarówno przez rodziny, znajomych, jak też władze regionalne, państwowe. Jest tworzona presja, aby wracały do siebie i brały udział w odbudowie kraju. Ktoś tak o tym napisał: „moralnie trudno nie być w domu”.
Podsumowując należy stwierdzić, iż zebrane odpowiedzi można z grubsza podzielić na dwie czynniki: przyciągające vs wypychające. Do powrotu na Ukrainę głównie skłania sentyment i patriotyzm. To są te siły, które mocno przyciągają obywateli Ukrainy do swojej ojczyzny. Czynniki wypychające mają charakter ekonomiczno-kulturowy. Jest to poczucie obcości, niedopasowanie, nieadekwatności w polskich realiach. Problemy z pracą, wysokie koszty życia, trudność z wynajęciem mieszkania uniemożliwiają dalszy pobyt w Polsce. Okazuje się też, że lepsze życie pod względem kariery, statusu, pozycji respondenci mieli też na Ukrainie a nie każdego stać jest do zaczynania wszystkiego od nowa w obcym kraju.
